Honderd jaar BBC: hoe de Britse publieke omroep uitgroeide tot zowel boegbeeld als pispaal

Op de avond van 18 april 1930 konden de Britse luisteraars genieten van een live-uitvoering van de ­opera Parsifal van Richard Wagner. Om kwart voor negen was er een kwartier pauze ingelast voor het avondnieuws. Toen het zover was, verklaarde de omroeper van de BBC doodleuk dat er geen nieuws was.

Historicus David Hendy, auteur van The BBC. A People’s History, een zeer lezenswaardig jubileumboek ter gelegenheid van 100 jaar British Broadcasting Corporation, ging toch even na of er echt niets te melden viel. De wereld was op Goede Vrijdag toch niet tot stilstand gekomen?

Bij twee grote branden in ­Glasgow raakten acht brandweerlieden gewond. In Bradford staakten zesduizend textielwerkers en in Wales werden duizenden mijnwerkers ontslagen. In Karachi opende de politie het vuur op demonstranten tegen het Britse koloniale bewind.

Stakingen

Hendy geeft de BBC zelf niet de schuld van het negeren van deze toch nieuwswaardige gebeurtenissen. Directeur-generaal John Reith wilde niets liever dan de luisteraars uit de eerste hand informeren. Verslaggeving door eigen journalisten werd door de autoriteiten evenwel niet op prijs gesteld – en de kranten hadden al helemaal geen behoefte aan concurrentie. Meer dan het voorlezen van een bulletin van persbureau Reuters zat er in de beginjaren niet in.

En hoewel de BBC formeel onafhankelijk was, weerstond de Britse regering de verleiding niet om in te grijpen als het echt spannend werd. Zo haalde Reith bakzeil toen in 1926 miljoenen arbeiders het werk hadden neergelegd na een oproep van vakcentrale TUC.

Aanleiding voor de algemene werkstaking waren opeenvolgende loonsverlagingen in de Britse mijnen. Reith weigerde minister van Financiën Winston Churchill, de havik in de Conservatieve regering, voor de microfoon van de BBC te laten fulmineren tegen de stakers en de vakbonden. Maar op straffe van intrekking van de zendmachtiging moest Reith wel minister-president Stanley Baldwin laten verklaren dat TUC bezig was het land uit te hongeren en de staking onmiddellijk moest afblazen. De leider van Labour, Ramsay Mac­Donald, wilde zendtijd voor een reactie, maar kreeg die niet.

Oorlogstelevisie

Het zou niet de laatste aanvaring tussen regering en omroep zijn. Zo verhinderde Margaret Thatcher veertig jaar geleden de ‘British Bastard Corporation’ om behoorlijk verslag te doen van de gevechts­handelingen op de Falkland-­eilanden.

Op zondag was er op de BBC aanvankelijk weinig meer te beleven dan bijbellezing en cantates van Bach. Vanaf 1933 was er evenwel een aantrekkelijk alternatief: dansmuziek op Radio Luxemburg, tussen de tandpastaspots door. Twee op de drie luistergeld­betalers draaiden op zondag de BBC weg voor de commerciële concurrentie vanaf het Europese vasteland.

Nog pijnlijker was de populariteit van de Engelstalige uitzendingen van de nazi’s met swingende muziek, aan het begin van de oorlog. De BBC sloeg terug met een beroemd geworden programma voor de strijdkrachten.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog beleefde de BBC haar grote doorbraak. In 1944 zond ze programma’s uit in 46 talen. Door middel van gecodeerde boodschappen initieerde de omroep alleen al op D-day (6 juni 1944) meer dan duizend sabotageacties op spoorlijnen.

Hendy wijdt een kritisch hoofdstuk aan het falen van de BBC bij het helpen inburgeren van ­migranten. Nog in 1975 weigerde de Caribische gemeenschap in Manchester medewerking aan een BBC-­programma, omdat men van mening was dat de omroep totaal niet in staat was recht te doen aan de levens, problemen en aspiraties van etnische minderheden. Het duurde nog tot 1978 voordat de BBC een einde maakte aan de ­racistische Black and White Minstrel Show.

Toonaangevend

David Hendy typeert de BBC zoals wij haar nu kennen als een nationaal instituut en tegelijk de favoriete pispaal voor kijkers, politici en concurrenten. Toonaangevend, innovatief (met een topwebsite en een puike streamingdienst), maar ook zelfgenoegzaam en niet snel geneigd fouten te erkennen. Het debat over de toekomst van de 100-jarige is dan ook in alle hevigheid losgebarsten.

Tijdens de pandemie zochten de Britten massaal hun toevlucht tot Netflix en sociale media. Maar dat ging – anders dan velen dachten – niet ten koste van de BBC; in 2020 steeg het percentage Britten dat de omroep wist te vinden van 91 naar 94. In de rest van de wereld nadert het aantal kijkers en luisteraars de 500 miljoen.

David Hendy, The BBC. A People’s History, Profile Books, 656 p., ca. 30 euro.