Onderzoekers leggen schets onder ‘De Nachtwacht’ bloot: ‘We hebben het ontstaan van het werk ontdekt’

Kenners vermoedden al langer dat Rembrandt de compositie eerst schetste, maar door nieuwe technieken om door de verf heen te kijken is het bestaan nu aangetoond. “We hebben het ontstaan van De Nachtwacht ontdekt”, zegt Pieter Roelofs, hoofd schilder- en beeldhouwkunst van het Rijksmuseum in Amsterdam. “Waarom is dit zo belangrijk? Het geeft ons het gevoel dat we over Rembrandts schouder meekijken. Het geeft ons voor het eerst inzicht in het maakproces.” Roelofs spreekt van “een doorbraak in het onderzoek”.

Dat onderzoek heeft ook van alles aan het licht gebracht over de conditie van het wereldberoemde schilderij. In de linkerbovenhoek blijken deformaties, namelijk rimpelingen, te zitten. Die zijn ontstaan na 2003, toen het doek werd opgehangen in de Philips-vleugel gedurende de restauratie van het hoofdgebouw.

Slijtage

Ook is vooral in de donkere gedeelten de verf aangetast door behandelingen in het verleden. De slijtage is deels oppervlakkig, maar hier en daar is de grondlaag zichtbaar en op sommige plekken is zelfs het canvas te zien. Daarnaast zijn er verkleuringen. Zo is het smalt, het blauwe pigment dat Rembrandt gebruikte, geleidelijk bruin geworden. En een oudere vernislaag is brokkelig geworden en geeft een grijze waas.

Om het schilderij op te knappen zijn er drie keuzes: niets doen, het werk structureel behandelen of kiezen voor een volledige restauratie, dat betekent de vernis verwijderen, retoucheren en opnieuw vernissen. “Vanwege de vervormingen in het doek is niets doen geen optie”, legt Roelofs uit. Daarom wordt vanaf 19 januari het doek van De Nachtwacht van zijn oude spieraam uit 1975 gehaald en opgespannen op een nieuw spieraam. “Pas als we het resultaat daarvan zien, kunnen we over de volgende stap beslissen”, zegt het hoofd schilder- en beeldhouwkunst.

‘Operatie Nachtwacht’ begon in 2019 en is het grootste onderzoek ooit naar Rembrandts meesterwerk uit 1642. De onderzoekers werken in een glazen ruimte, waardoor het publiek het proces kan meevolgen.